God alom aanwezig in een hyper diverse samenleving

‘Ik ontdekte dat het gebruikelijk was voor een soefi om te beweren dat ze zich even thuis voelde in een synagoge, moskee, tempel of kerk, en noch jood, noch christen noch moslim was, want als je eenmaal een glimp van het goddelijke hebt opgevangen, heb je deze beperkte menselijke onderscheidingen achter je gelaten.’[1] (Karen Armstrong in een interview bij Oprah)

Als gebedsvoorganger kocht ik in de zomer van 2024 een boek van Karen Armstrong voor 2 euro in de bibliotheek van het instituut voor godsdienstwetenschappen, het TPC.

Wonende in een grootstad engageer ik me graag als bruggenbouwer tussen de gelovigen binnen de toenemende hyper diversiteit van onze samenleving. En elk begrip, elke figuur of tendens is binnen dit engagement welkom om deuren te openen of om elkaar beter te verstaan.

In dat opzicht koos ik voor Armstrongs boek “En geschiedenis van God. Vierduizend jaar jodendom, christendom en islam.”

Niet wetende dat Karen Armstrong ondertussen wereldwijd werk levert als bruggenbouwer en fundamentlegger binnen de grote religies. En een zeer gekend religie schrijfster is. Het boek is er maar één uit een hele resem boeken. Om maar te zwijgen over haar talrijke onderscheidingen en eretitels.

En hoewel haar geen kritiek gespaard bleef en ze ook soms als omstreden beschreven wordt, is haar inhoudelijk werk zeer sterk en een verademing voor zij die mee willen inzetten op een open, inclusieve vredige samenleving.

Armstrong gelooft dat we de wijsheid die we nodig hebben kunnen terugvinden door terug te kijken naar de oorsprong van de hedendaagse wereldgodsdiensten. De wortels van onze religies, zo stelt ze zelf, kunnen de sleutel zijn voor een vreedzamere en eerlijkere wereld.

Of God bestaat, is niet de vraag…en zo onderlijnt ze ‘staat dit volledig buiten enige kwestie’. Zelf vindt ze wel dat het belangrijker is God in uw leven te mogen ervaren dan wel te leven naar doctrines.

Karen Armstrong zelf [1]was in de jaren zestig zeven jaar lang non in een rooms-katholieke orde. Zij studeerde en doceerde Engelse taal en literatuur. Met haar boek “En geschiedenis van God. Vierduizend jaar jodendom, christendom en islam.” beschrijft ze de geschiedenis van die ene God zoals de mens in hem geloofd heeft. Vanuit een meta positie benadert ze het concept God, doorheen de geschiedenis van de drie Abrahamitische godsdiensten. De overeenkomsten zouden velen onder ons verrassen. De drie geloven staan zo samen sterk geworteld in het genesisverhaal van Abraham. Met haar gewonnen inzichten uit tal van geschiedkundige analyses brengt ze de vraag naar Gods beeld ook naar de dag van vandaag. Leemtes van geloof duiden vaak op een evolutie in het Gods begrip door een samenleving onderhevig aan veranderingen. Zo stelt ze zich de vraag of we binnen een samenleving onderhevig aan globalisering en hyper diversiteit geen nood hebben aan een concept dat beter past binnen deze transformatie.

Karen Armstrong zelf trekt ondertussen internationaal aan de kar.

Met haar Charter of Compassion bracht ze wereldwijd de vier grote religies al samen rond het begrip ‘barmhartigheid’, alvast een sleutelbegrip dat de deuren deed opengaan.

Ze won in 2007 als religie historica een TED-prijs en kreeg naast een geldprijs de hulp van de organisatie om bij te dragen aan haar wens ‘tot vorming van een wereldwijde gemeenschap, waarin alle volkeren in wederzijds respect naast elkaar kunnen leven’.

Zij ging daarbij uit van de "gulden regel", die in alle religies kan teruggevonden worden: "Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet", of positief: "Behandel anderen altijd zoals je zelf wilt behandeld worden."

Bij de prijsuitreiking in februari 2008 vroeg zij dan ook daadwerkelijk aan de organisatie TED (Technology, Entertainment en Design) om haar te helpen een "Charter for Compassion" op te stellen. Duizenden mensen hebben wereldwijd bijgedragen om dit handvest op te stellen. Een groep vooraanstaande personen (waaronder aartsbisschop Desmond Tutu) uit zes geloofstradities (jodendom, christendom, islam, boeddhisme, hindoeïsme en confucianisme) kwamen in februari 2009 samen om een definitieve versie te maken. Op 12 november

 

[1] Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Karen_Armstrong,bijgewerkt 02 februari 2025, geconsulteerd 08 februari 2025.

 

2009 werd dit handvest op zestig verschillende plaatsen in de wereld bekendgemaakt.

Vooraf: Compassie mag hier niet verstaan worden als "medelijden". Het betekent veeleer: "meevoelen, meeleven, betrokkenheid, solidariteit ..."

Handvest voor Compassie[1]

Het principe van compassie of mededogen ligt ten grondslag aan alle religieuze, ethische en spirituele tradities; steeds opnieuw wordt daarmee een beroep op ons gedaan alle anderen te behandelen zoals wij zélf behandeld willen worden. Compassie is onze drijfveer om ons onvermoeibaar in te zetten voor het verzachten van het leed van onze medeschepselen, om terug te treden uit het middelpunt van onze wereld en een ander voor het voetlicht te plaatsen, en om recht te doen aan de onschendbare heiligheid van ieder mens en eenieder, zonder enige uitzondering, te behandelen met volstrekte waardigheid, billijkheid en respect.

Daarbij hoort ook de opdracht om er zowel in het openbare als in het privéleven voor te waken geen enkele vorm van leed te veroorzaken. Door gewelddadig te handelen, door de kwaliteit van het leven van een ander te verslechteren, door de grondrechten van die ander te misbruiken of te ontkennen, en door haat te zaaien met laatdunkende uitingen over anderen - zelfs over onze vijanden - doen wij de menselijkheid die wij allen met elkaar delen geweld aan. Wij erkennen dat wij er niet in zijn geslaagd een leven te leiden vervuld van compassie en dat sommigen uit naam van hun religieuze overtuiging het totale menselijke leed zelfs groter hebben gemaakt.

Daarom roepen wij iedereen op om

• Compassie opnieuw te maken tot de kern van moreel handelen en van religie
• Terug te keren naar het oude principe dat iedere interpretatie van geschriften die aanzet tot geweld, haat of minachting geen enkele legitimiteit heeft
• Garant te staan voor de verstrekking van correcte en respectvolle informatie over andere tradities, godsdiensten en culturen aan jongeren
• Positieve waardering van culturele en religieuze verscheidenheid te stimuleren
• Bij te dragen aan medeleven, gebaseerd op kennis, voor het leed van alle mensen, ook van hen die wij als onze vijanden zien.

Het is van wezenlijk belang dat wij compassie in onze gepolariseerde wereld maken tot een duidelijke, lichtende en dynamische kracht. Indien compassie is geworteld in principiële vastbeslotenheid om uit te stijgen boven egoïsme, kan zij politieke, dogmatische en religieuze grenzen slechten. Als product van onze wezenlijke afhankelijkheid van elkaar, speelt compassie een fundamentele rol binnen menselijke relaties en bij een volwaardig mensdom. Compassie voert naar verlichting en is onmisbaar voor het realiseren van een eerlijke economie en een harmonieuze wereldgemeenschap die in vrede leeft met elkaar.

 

Verder werkten de gelovigen het charter verder uit met sterke basisbeginselen. Zo onder meer dat het gedaan moet zijn dat machthebbers en gezagsdragers nog het geloof of God hanteren om op macht in te zetten of conflicten en/of oorlogen te verantwoorden.

Armstrong werkt in een apart boek uit hoe de religies (van oorsprong vreedzaam) doorheen de geschiedenis in de kolf van geweld en machtsmisbruik terechtkomen. Ze onderlijnt hierbij het grote aandeel van ‘nationalistische politieke doeleinden’. (Fields of blood)[2]

Armstrong moedigt vergelijkende analyse van religies aan om gemeenschappelijke draden, gedeelde waarden en universele aspiraties te ontdekken, waarbij de onderliggende menselijke zoektocht naar betekenis, doel en transcendentie wordt benadrukt.

Ze bekritiseert religieus fundamentalisme en de neiging om exclusivisme, intolerantie en geweld te promoten. Ze pleit voor een meer genuanceerde en inclusieve benadering van religie die dialoog, waardering van diversiteit en erkenning van de gedeelde menselijke zoektocht naar spirituele groei en transcendentie aanmoedigt.

Verder benadrukt ze de waarde van interreligieuze dialoog als middel om religieuze verdeeldheid te overbruggen, stereotypen te verdrijven en begrip te bevorderen. Ze moedigt mensen met verschillende religieuze achtergronden aan om respectvolle en open gesprekken te voeren, op zoek te gaan naar gemeenschappelijke grond en relaties op te bouwen op basis van gedeelde waarden en aspiraties.

Karen Armstrong werkt op macroniveau uit wat voor ons als gelovigen in een grootstad als Antwerpen een micro uitdaging en oefening is.

De hunker om als gelovigen naar elkaar toe te groeien en om geloof te delen, is zeker aanwezig. Het besef dat dit een open en tolerante houding vergt, dat bewustzijn is er ook.

Zoals Armstrong in haar boek ‘Een geschiedenis van God’ verduidelijkt ‘kunnen we samen als gelovigen vanuit onze gemeenschappelijke basis en wortels terug een juiste weg inslaan.

Weg van geweld, terrorisme en machtsmisbruik en terug naar de echte basis van het Geloof. Samen herbronnen om een alom aanwezige God te mogen ervaren.

 

[1] www.charterforcompassion.org : zie ook: https://www.barmhartigheid.nl/het-internationale-handvest-voor-compassie-zo-begon-het/ ; zie ook: https://www.goodreads.com/author/show/2637.Karen_Armstrong

[2] Https://boniuk.rice.edu/book-reviews/fields-blood-religion-and-history-violence

 

[1] https://www.oprah.com/inspiration/karen-armstrong-the-fresh-possibility-in-everything